گزارش وضعیت آبهای زیرزمینی در گلستان؛

به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه ای استان؛ اگر در دهه های گذشته نام گلستان در باور عمومی مردم این استان و دیگر نقاط کشور با سرسبزی و وفور منابع آبی عجین بود، اما امروز کمبود منابع آبی و قرار گرفتن در مرحله تنش آبی به تهدیدی جدی برای مردم این دیار تبدیل شده است.
کمبود منابع آبی در گلستان صرف نظر از تاثیرات منفی در بخش کشاورزی که حرفه بخش اعظم روستاییان و برخی از مردم شهرهای این دیار است، نگرانی های مضاعفی را در بین مسوولان استان برای تامین آب شرب ایجاد کرده است.
در شرایط ترسالی مجموع منابع آبی گلستان حدود 2 میلیارد و 485 میلیون متر مکعب درسال است که نیمی از آن منابع زیرزمینی و نیمی دیگر از منابع سطحی تامین می شود درحالی که این عدد هم اکنون با توجه به کاهش میزان بارندگی طی سالهای اخیر کاهش یافته است.
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان گلستان در رابطه با وضعیت آبهای زیرزمینی در این استان اظهار داشت: در استان گلستان مجموعا در طول سال  به طور متوسط حدود 9 میلیارد متر مکعب بارش اتفاق می افتد که  بیش از70 درصد آن تبخیر می شود و تنها کمتر از30 درصد «دو و نیم میلیارد متر مکعب»به عنوان منابع تجدید پذیر باقی می ماند، که یک میلیارد و 250 میلیون متر مکعب آن به زمین نفوذ می کند.

مهندس سید محسن حسینی افزود: آبی که به داخل زمین می رود پس از مدتی که به لایه های نفوذ ناپذیر می رسد، متوقف شده و سفره های آب زیرزمینی را ایجاد می کند. سیستم بهره برداری در استان به گونه ای است که  معمولا از اواسط فروردین بهره برداری از آب زیرزمینی در بخش کشاورزی آغاز می شود و در شهریور پایان می پذیرد ولی در بخش صنعت و شرب در تمام سال بهره برداری ادامه دارد.
2درصد آب زیرزمینی گلستان را قنات ها تشکیل می دهند
مهندس حسینی بیان کرد: منابعی که آب زیرزمینی را در استان استحصال می کنند به دو بخش قنوات و چاه ها تقسیم می شوند. تعداد قنوات در استان گلستان 350 رشته است که تنها 150 رشته آن فعال است و 26 میلیون متر مکعب، یعنی معادل دو درصد آب زیرزمینی استان را استحصال می کنند.
وی اضافه کرد: تعداد زیادی از قنوات استان طی سال ها به دلایل مختلفی مانند پایین افتادن سطح آب سفره آزاد، نگه‌داری نامناسب و یا ریزش هایی که داخل آن اتفاق افتاده است و یا به دلیل توسعه شهری از حیز انتفاع خارج شده است.
وی تصریح کرد: عمده قنوات استان که بسیار قدیمی بوده وحداقل سابقه ای حدود 60 سال دارد در بخش کشاورزی فعال است.این قنات ها در سراسر استان پراکنده است و چهار هزار و 300 هکتار از اراضی کشاورزی استان را آبیاری می کند. بخش دیگر استحصال کننده آب های زیرزمینی استان چاه ها هستند که هم از لحاظ عمق و هم از لحاظ منبع تغذیه قابل تقسیم بندی هستند .از لحاظ عمق حدود 30 هزار از چاه های استان در آبخوان کم عمق حفر شده است که حدود 30 درصد آب زیرزمینی را استحصال می کنند و تعداد زیادی از آن ها غیر مجازند.
70درصد استحصال آب های زیرزمینی استان توسط چاه های عمیق صورت می گیرد
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای گلستان با بیان این که عمده این چاه ها مصرف کشاورزی دارد و تعدادی نیز مصارف دام و طیور، صنعت و خدماتی دارد، اظهار کرد: حدود 6 هزار حلقه از چاه ها نیز در استان در آبخوان های عمیق حفر شده اند که جز تعداد کمی از آنها مابقی دارای مجوز هستند. 70 درصد استحصال آب زیرزمینی در استان توسط این چاه ها صورت می گیرد و در بخش، شرب خدمات، صنعت، کشاورزی و دام و طیور مورد استفاده است.

وی افزود:از لحاظ منبع تغذیه نیز چاه ها در استان به دو بخش آبرفتی و سازند سخت تقسیم می شوند و 99 و 9 دهم درصد چاه های استان در آبرفتها حفاری شده است و تعداد بسیار کمی نیز در سازند سخت حفاری شده است.
از لحاظ مجاز و غیر مجاز نیز در استان از مجموع 36 هزار حلقه چاه حفر شده 16 هزار حلقه چاه غیر مجاز است که البته با توجه به این که این چاه ها در آبخوان کم عمق و آزاد حفر شده است سالانه حدود 160 میلیون متر مکعب از آب زیرزمینی استان را استحصال می کنند که 13 درصد آب استحصال شده از مخازن زیرزمینی استان را شامل می شود.
وی اضافه کرد: چاه های مجاز نیز شامل 20 هزار حلقه را در استان شامل می شود که یک میلیارد و سی متر مکعب از استحصال آب زیرزمینی استان از این چاه ها است و شامل چاه های کم عمق و عمیق است.
بخش شرب؛مصرف کننده 18 درصد آب زیرزمینی استان
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان افزود: از لحاظ مصرف نیز آب زیرزمینی استان  به  سه بخش شرب، کشاورزی و صنعت و خدمات تقسیم می شود. در بخش شرب که شامل شرب شهری و روستایی است مجموعا حدود 640 چاه عمدتا آبرفتی و تعدادی نیز در سازند سخت وجود دارد که حدود 220 میلیون متر مکعب آب زیرزمینی را استحصال می کنند و در اختیار بخش شرب قرار می دهند که به لحاظ تعداد حدود 2 درصد چاه ها و به لحاظ استحصال حدود 18 درصد مصرف را شرب تشکیل می دهد.
بخش صنعت در استان شامل شهرک های صنعتی ، صنایع بزرگ و کوچک و خدمات است که با بخش دام و طیور و گلخانه ها مجموعا با حدود یک هزار و 400 حلقه چاه حدود 36 میلیون متر مکعب آب را استحصال می کنند که حدود 4 درصد تعداد چاه ها و 3 درصد آب استحصالی زیرزمینی را شامل می شود.
در بخش کشاورزی در استان برای تامین آب زراعت، باغبانی و به شکل بسیار اندک آبزی پروری حدود 34  هزار حلقه چاه حفر شده است که  حدود 18 هزار حلقه مجاز(کم عمق و عمیق) و حدود 16 هزار حلقه غیر مجاز (کم عمق) می باشد که مجموع چاه های بخش کشاورزی حدود 94 درصد تعداد چاه های استان را تشکیل می دهند. حدود 950 میلیون متر مکعب حجم آب این چاه ها است که 790 میلیون متر مکعب از طریق چاه های  مجاز و 160 میلیون متر مکعب از طریق چاه  های غیر مجاز استحصال صورت می گیرد. یعنی در واقع 79درصد آب استحصالی از منابع زیرزمینی صرف بخش کشاورزی می شود.

یکی از مشکلات استان این است که  با توجه به این که 79درصد آب استحصالی از آب های زیرزمینی صرف بخش کشاورزی می شود و از طرف دیگر چاه های کشاورزی، شرب و صنعت به طور همگن در استان پراکنده شده است ، نظر به حجم زیاد مصرف کشاورزی در مقابل بخش صنعت و شرب ،از زمان روشن شدن چاه های کشاورزی از نیمه دوم فروردین به ویژه در سال های خشکسالی که تغذیه آب زیرزمینی به نسبت سالهای نرمال کمتر است در بخشی از چاه های بخش شرب و صنعت شاهد کاهش آبدهی می شویم که این موضوع در تابستان به دلیل تداوم مصرف در بخش کشاورزی تشدید می شود.
حداکثر مجاز استحصال آب زیرزمینی 75 درصد  از پتانسیل تعیین شده است
معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای استان در ادامه تصریح کرد: بر اساس ابلاغ  جدید وزارت نیرو مبنی بر این که حداکثر میزان مجاز استحصال از منابع آب زیرزمینی 75 درصد از پتانسیل تعیین شده است و از طرفی کل پتانسیل منابع آب زیرزمینی استان حدود 97 درصد استحصال می گردد لذا برای رسیدن به وضع استاندارد اعلام شده از سوی وزارت نیرو،انسداد کلیه چاه های غیر مجاز و کاهش پروانه های صادره در بخش کشاورزی در دستور کار جدی وزارت نیرو قرار گرفته است. که پس از انسداد کلیه چاه های غیر مجاز واصلاح پروانه ها و نصب کنتورهای هوشمند آب و برق،کنتورهای الکترومغناطیسی و حجمی در خصوص پایش میزان آب استحصالی می بایست به 75 درصد برسد.
مهندس حسینی معتقد است اصلاح پروانه های بخش کشاورزی روندی است که پیش بینی می شود تا پایان سال 95  به اتمام برسد اما انسداد چاه های غیر مجاز در استان به دلایل مختلف و تعداد زیاد چاه های غیر مجاز روندی طولانی تر می طلبد که تلاش آب منطقه ای گلستان سعی در تسریع فرایندهای این موضوع است.
به نظر می رسد با توجه به خشکسالی های سال های گذشته در کشور و به دنبال آن در استان گلستان و با توجه به محور بودن کشاورزی در اقتصاد استان، بازنگری در نحوه استفاده از منابع آبی استان به ویژه منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی ضروری است.طرح های انسداد چاه های غیر مجاز و کاهش پروانه های صادره در بخش کشاورزی، نصب کنتورهای هوشمند بر چاه های عمیق و نیمه عمیق استان و نظارت بر عدم بهره برداری غیر مجاز چاه های کشاورزی استان از آب زیرزمینی از جمله اقداماتی است که شرکت آب منطقه ای استان در حال اجرایی کردن برنامه های آن است که امیدوار هستیم با اجرای بخش عمده این برنامه ها بخشی از بحران کم آبی گلستان کاهش یابد.