سیمای منابع آب استان

سیمای منابع آب استان گلستان

استان گلستان در بخشی از حوضه آبریز دریای خزر واقع شده است. این استان که بالغ بر 21000 کیلومترمربع وسعت دارد، حدود 1.3 درصد از مساحت کشور و 11.7 درصد از مساحت حوضه آبریز دریای خزر را تشکیل می دهد. کل پتانسیل آب استان، 2485 میلیون متر مکعب می باشد که شامل 1235 م.م.م پتانسیل آب سطحی و 1250 م.م.م پتانسیل آب زیرزمینی است. طول کل رودخانه های استان 2700 کیلومتر است که شامل تعداد 44 سرشاخه اصلی می باشد که در 5 حوضه آبریز استان جریان دارند. حوضه های آبریز استان شامل حوضه‌های آبریز اترک سفلی، گرگانرود، قره‌سو، شرق خلیج گرگان و نکارود علیا است.

1. حوضه آبریز گرگانرود

مساحت حوضة آبریز گرگانرود 11380 کیلومترمربع، معادل 48 درصد سطح استان گلستان است. این منطقه از شمال به حوضة آبریز رودخانه اترک سفلی، از جنوب به حوضة آبریز اصلی ایران مرکزی در استان سمنان و از غرب به دریای خزر محدود شده است. 67 درصد آب سطحی استان، یعنی 828 میلیون مترمکعب در این حوضه جریان دارد.

2. حوضه آبریز اترک سفلی

حوضه اترک خود به 2 زیرحوضه اترک علیا و سفلی تفکیک شده که به علت قرار گرفتن حوضه اترک سفلی در استان گلستان به بررسی آن می‌پردازیم.

حوضة آبریز اترک سفلی با 7920 کیلومترمربع وسعت، 41 درصد سطح استان گلستان را تشکیل می‌دهد. بخش عمدة این حوضه در استان‌های خراسان رضوی و خراسان شمالی و کشور ترکمنستان واقع گردیده و بخش سفلای آن در استان گلستان قرار دارد. این حوضه در منتهی‌الیه شرق حوضة آبریز دریای خزر و در شمال شرق استان مازندران و شمال غرب استان خراسان قرار گرفته است. حوضة آبریز اترک به صورت نواری باریک در حاشیة مرز ایران و ترکمنستان قرار دارد. حوضة مذکور از شمال به کشور ترکمنستان، از جنوب به حوضة آبریز گرگانرود، از شرق به استان خراسان شمالی و از غرب به دریای خزر محدود می‌شود و حوضه‌ای عمدتا سیلابی است. رودخانة اترک در استان گلستان رودخانه‌ای پیر با اختلاف ارتفاع کم است. برخی سرشاخه‌های شرقی و شمالی به ویژه سومبار که از کشور ترکمنستان در منطقة مرزی چات به اترک پیوسته و رودخانة مرزی را به طول 80 کیلومتر تشکیل می‌دهد به دلیل جاری بودن در ارتفاعات و بسترهای لسی، رسوبات سیلیکاتی ورقه‌ای به نام لس را همراه خود دارند و علی‌رغم اختلاف ارتفاع کم با دریا و سرعت کم آب، به دلیل ورقه‌ای بودن این رسوبات، اغلب رودخانه‌ای گل‌آلود را شاهد هستیم.

3.حوضه آبریز قره‌سو

این حوضه با 1670 کیلومترمربع وسعت، 8 درصد مساحت استان گلستان را تشکیل می‌دهد. حوضة آبریز قره‌سو از شمال و شرق به حوضة آبریز گرگانرود، از جنوب به حوضة آبریز نکارود و از غرب به حوضة آبریز خلیج گرگان و نیز دریاچة بزرگ خزر محدود می‌شود و در روستای قره‌سو به این دریاچه تخلیه می‌گردد. 8 درصد آب سطحی استان یعنی 100 میلیون مترمکعب در این حوضه جریان دارد. سطح عمدة حوضة آبریز قره‌سو در جنوب توسط جنگل پوشیده شده و در شمال حوضه دشت آبرفتی با کاربری زراعی و مسکونی سطح حوزه را تشکیل می‌دهد. ارتفاعات جنوبی به دلیل اختلاف ارتفاع شدید با دشت آبرفتی شمال آن به همراه بارندگی زیاد موجب روان شدن رودخانه‌های جنوبی - شمالی بسیار جوان با قدرت فرسایش شدید گردیده‌اند که این رودخانه‌ها پس از رسیدن به دشت با تشکیل مخروط‌افکنه‌های درشت‌دانه، رسوب عمده خود را به جا می‌گذارند و پس از الحاق به آبراهة اصلی حوضة آبریز قره‌سو به دلیل تغییر مسیر ناگهانی 90 درجه‌ای کلیه رسوبات دانه‌ریز خود را نیز در رودخانه تخلیله می کنند و رودخانه پیر قره‌سو با باری از رسوب به سمت دریا روانه می‌شود و وجه تسمیة قره‌سو یا آب سیاه به همین دلیل است.

4.حوضه آبریز شرق خلیج گرگان

حوضه آبریز خلیج گرگان در دو استان گلستان (بخش شرقی) و مازندران (بخش غربی) گسترده شده و حوضة شرقی آن به مساحت 380 کیلومترمربع است. این حوضه به صورت نواری به طول 70 کیلومتر با راستای شرقی - غربی در غرب استان گسترش دارد. حوضة آبریز شرق خلیج گرگان از شمال به خلیج گرگان، از غرب به بخش غربی حوضة آبریز خلیج گرگان، از جنوب به حوضة آبریز نکارود و از شرق به حوضة آبریز قره‌سو محدود می‌شود. 2/3 درصد از آب سطحی استان یعنی 40 میلیون مترمکعب در این حوضه جریان دارد. شبکه رودخانه‌ای موجود در حوضه، از تعداد زیادی رودخانة کوچک و موازی با هم تشکیل شده که از ارتفاعات جنوبی (دامنة شمالی البرز) سرچشمه می‌گیرند و هر یک جداگانه، بعد از عبور از دشت وارد خلیج گرگان می‌شوند. حوضة رودخانه‌های یاد شده، کوهستانی و دارای پوشش گیاهی انبوه و با شیب تند است.

5.حوضه آبریز نکارود علیا

حوضة آبریز نکارود علیا از شمال به حوضه‌های آبریز قره‌سو و خلیچ گرگان، از جنوب به حوضة آبریز ایران مرکزی، از غرب به حوضه تجن و از شرق نیز به حوضة آبریز دشت کویر محدود است. این حوضه تماما در مناطق مرتفع کوهستانی قرار داشته و صفحات شمالی آن مستعد برای رویش درختان جنگلی است.

حوضه آبریز نکارود از ارتفاعات جنوب غربی استان گلستان حدفاصل بین ارتفاعات مشرف به گرگان و ارتفاعات مشرف به شاهرود آغاز شده و به صورت شرقی - غربی ادامة مسیر داده و پس از عبور از جنوب شهرستان‌های کردکوی، بندرگز، گلوگاه، بهشهر و نکا به سمت شمال تغییر جهت می‌دهد و در ادامه پس  از شهر نکا در استان مازندران به دریای خزر تخلیه می‌شود. بخش‌های اولیه (شرقی) این حوضه که اصطلاحا حوضة آبریز نکارود علیا نامیده می‌شود در استان گلستان قرار دارد.

این حوضه 1180 کیلومترمربع وسعت دارد. حدود 10 میلیون مترمکعب آورد سالانه آب سرشاخه‌های این حوضه در محدودة استان گلستان است که 1 درصد از آب سطحی استان را تشکیل می‌دهد.