گلستان در سال های گذشته خشکسالی های متعددی را پشت سر گذاشته است

به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه ای گلستان، میانگین بارندگی استان در سال آبی 97- 96 حدود 443 میلی متر بوده و این سال آبی در مجموع از نظر مقدار بارندگی، در شرایط نرمال قرار داشته است  به طوری که در فصل پاییز نرمال، زمستان در شرایط ترسالی ضعیف، بهار نرمال و فصل تابستان خشکسالی شدید را نشان می‌دهد.
بررسی دوره آماری بلند مدت استان نشان می‌دهد که دوره های خشکسالی و ترسالی از نظم خاصی پیروی نمی کنند به طوری که در 43 سال اخیر،  17 سال نرمال، 13 سال خشکسالی و 13 سال نیز شرایط ترسالی داشته است. لازم به ذکر است توزیع زمانی و مکانی بارندگی در یک سال آبی نیز، یکنواخت نبوده و در ماه‌های مختلف وضعیت متفاوتی داشته است به طوری که حتی در سال های نرمال و ترسالی ، برخی از فصول سال دارای بارندگی کم و شرایط خشکسالی بوده اند که این موضوع منجر به کاهش تغذیه منابع آب زیرزمینی و رواناب رودخانه ها می گردد.
بر اساس مطالعات مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران، عمده سطح استان گلستان در بازه های زمانی یک و ده ساله منتهی به پایان سال آبی 97-96 ، درجات مختلفی از خشکسالی را تجربه نموده اند.
موضوع حائز اهمیت پیرامون خشکسالی استان، حاکمیت خشکسالی هیدرولوژیک با وجود شرایط نرمال بارشی است. خشکسالی هیدرولوژیک به کاهش سریع منابع آب سطحی (دریاچه‌ها و رودخانه‌ها) و افت سطح مخازن آب زیرزمینی اطلاق می‌گردد .
هر چند عوامل اقلیمی به عنوان عامل اصلی و اولیه خشکسالی شناخته می شوند اما نمی توان از نقش سایر عوامل موثر و تشدید کننده پدیده خشکسالی همانند تغییر کاربری اراضی، تخریب خاک و ... که مشخصات هیدرولوژیکی حوضه را تحت تاثیر قرار می‌دهند غافل بود. تغییرات کاربری اراضی در بالادست حوضه آبریز مشخصه های هیدرولوژیکی حوضه از قبیل نفوذپذیری، میزان زبری و پتانسیل تولید رواناب را تحت تاثیر قرار می‌دهد که ابتدا موجب وقوع سیل و کاهش تغذیه منابع آب زیرزمینی و در ادامه منجر به خشکسالی در پایین دست خواهد شد.
از عوامل خشکسالی هیدرولوژیکی، بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی می‌باشد
از دیگر عوامل موثر در خشکسالی هیدرولوژیکی، بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های زیر زمینی می‌باشد. تشدید استفاده از آب‌های زیرزمینی برای بالا بردن سطح زیر کشت یا جبران کمبود منابع آب سطحی، فشار مضاعفی را بر منابع آب زیر زمینی وارد ساخته و این فشار فزاینده باعث افت فاحش سفره‌های آب زیر زمینی می‌گردد. در سال‌های خشکسالی که استفاده از این منابع دوچندان می گردد افت سطح سفره های آب زیر زمینی به حالت بحرانی می‌رسد.
هنگامی که خشکسالی اقلیمی به اتمام می‌رسد و بارش به شرایط طبیعی باز می‌گردد، نوبت به ترمیم شرایط آب‌های سطحی و زیر سطحی می‌رسد که در زمان خشکسالی اقلیمی بشدت افت نموده‌اند. در این حالت ابتدا رطوبت خاک به حالت طبیعی می‌رسد و سپس آب‌های سطحی، دریاچه ها و مخازن و نهایتا سفره‌های آب زیرزمینی ترمیم می‌گردند.

بنابراین بخش‌هایی که وابسته به این منابع آبی هستند نیز به ترتیب از حیطه اثرات خشکسالی دور می‌شوند و لذا ابتدا بخش کشاورزی دیم که وابسته به میزان رطوبت خاک است و بعد از آن بخش‌های وابسته به آب‌های سطحی و نهایتا قسمتهایی که به آب‌های زیرزمینی وابسته هستند در زمانی طولانی‌تر از دامنه تاثیر خشکسالی خارج خواهند شد. واضح است که این دوره زمانی بازگشت به شرایط عادی تابع شدت خشکسالی، مدت تداوم خشکسالی و میزان بارش بعد از دوره خشکسالی است.
از دلایل عمده وقوع خشکسالی هیدرولوژیک در استان می‌توان به خشکسالی هواشناسی در سال های گذشته، رژیم بارشی با شدت کم، افزایش دما و تبخیر اشاره کرد. علاوه بر موارد مذکور، توزیع مکانی بارش، دما و تبخیر در سطح استان به گونه‌ای بوده است که مناطق شرقی که سدهای مخزنی بزرگ در حال بهره‌برداری استان در آن واقع شده است، بارش کمتری دریافت کرده و مقادیر دما و تبخیر بالاتری را نشان می‌دهند. همچنین از آنجا که ذخائر برف به دلیل سیکل کند هیدرولوژیکی، به عنوان منبعی که در فصول کم آبی می‌توان جهت استفاده از آن برنامه ریزی کرد، مطرح است.
کاهش 34 درصدی ذخیره برف استان
ریزش‌های جوی به صورت برف در سطح حوضه‌ها جهت تغذیه منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی حائز اهمیت است و ذوب تدریجی آن باعث تداوم آب رودخانه‌ها، چشمه‌ها و قنوات شده درفصول خشک می‌شود. از این منظر مجموع ارتفاع برف در محل ایستگاه برف‌سنجی استان، از اول آذر 96 تا پایان فروردین ماه سال 1397 حدود 250 سانتی متر ثبت شده است که در مقایسه با سال گذشته حدود 34 درصد کاهش داشته است. این کاهش موجودی برف در ارتفاعات استان، از قابلیت جبران کمبود سایر منابع آب سطحی و زیرزمینی در فصول خشک می‌کاهد.
کاهش حجم آبدهی رودخانه های استان
در شرایط اقلیمی موجود، روند تغییرات منابع آب استان کاهشی است. به این صورت که حجم تجمعی آبدهی رودخانه‌ها در سال آبی 97-96 تا پایان شهریور ماه، نسبت به میانگین درازمدت در رودخانه‌های اصلی استان حدود 82 درصد کاهش و در سرشاخه‌ها 69 درصد کاهش نشان می‌دهد.
در پایان شهریور ماه 1397، حجم ذخیره سفره کم‌عمق آب زیرزمینی نسبت به متوسط آمار موجود این ماه در 25 سال گذشته حدود 275 میلیون مترمکعب و نسبت به ماه مشابه در سال آبی گذشته حدود 97 میلیون مترمکعب کاهش یافته است. حجم ذخیره سفره عمیق آب زیرزمینی نیز در این ماه نسبت به متوسط آمار موجود در پانزده سال گذشته حدود 53 میلیون مترمکعب و نسبت به میزان آن در سال گذشته حدود 6 میلیون مترمکعب کاهش نشان می‌دهد.
شواهد نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر به علت تغییرات اقلیمی، افزایش دما، افزایش تبخیر،  برداشت منابع آب زیرزمینی و تغییر رابطه بارش – رواناب و تداوم اثر خشکسالی سال های گذشته، حتی با وجود بارش نرمال و بیش از نرمال نیز نمی‌توان به میانگین درازمدت در آبدهی رودخانه‌ها و ذخیره سفره‌های آب زیرزمینی دست یافت لذا با توجه به محدودیت شدید منابع آب، مدیریت صحیح مصرف در ماه های آتی بسیار مهم و ضروری می‌باشد.