بررسی امکانپذیری بازار آب

?مقدمه
   مدیریت منابع آب به چالش اساسی جوامع امروز تبدیل شده است. به عنوان مدیر ارشد بخش آب کشوربا سال‌ها تجربه، شاهد هشدارهای مکرر درباره بحران آب بوده‌ام. حدود یک دهه پیش، خطر بحران آب در روستاها پیش‌بینی شد و تاکید گردید عدم توجه به این موضوع به زودی شهرها را نیز تحت تأثیر قرار خواهد داد. این بحران نه تنها موجب تخریب محیط زیست، بلکه خالی شدن آب‌های زیرزمینی و تسریع فرونشست زمین می‌شود.
    در دو سه سال گذشته، بحث بازار آب در سازمان‌های مربوطه مطرح شده و دولت قصد دارد آب را مشابه برق در بازار عرضه کند. هدف از این بازار جلوگیری از تخصیص جدید آب است و نه حذف بخش کشاورزی از آن. با وجود سابقه ۵۰ ساله بازار آب در ایران، ( تشکل های آب ایران در مجن استان سمنان) پیاده‌سازی این طرح در جامعه‌ای با رویکرد سنتی دشوار است و نیازمند مولفه‌های مختلفی است.  
   ورود آب به بازار می‌تواند به درک بهتر مردم و مسئولین از اهمیت و ارزش این کالا کمک کند، به خصوص در شرایطی که زمستان‌ها به فصولی برای پیش‌بینی کمبود آب در تابستان تبدیل شده‌اند. این مهم به بررسی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و چالش‌های بازار آب می‌پردازد و در شماره جاری به تحلیل ابعاد اجتماعی، حقوقی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی بازار آب خواهد پرداخت و چالش‌ها و مشکلات آن را بررسی می‌کند.  
 
 
?بعد اقتصادی:  
   بازار آب می‌تواند به عنوان ابزاری برای تخصیص بهینه منابع آبی عمل کند. قیمت‌گذاری صحیح آب می‌تواند انگیزه‌های لازم برای صرفه‌جویی و استفاده بهینه از این منبع را ایجاد کند. همچنین، بازار آب می‌تواند به کشاورزان و سایر تولیدکنندگان این امکان را بدهد که با فروش محصول خود میزان بهره وری آب را احساس در کنند. با این حال، در نظر گرفتن هزینه‌های اجتماعی و محیط‌ زیستی ناشی از استخراج و مصرف آب نیز باید مدنظر قرار گیرد.
 
?بعد اجتماعی:  
   مسائل اجتماعی مرتبط با بازار آب شامل دسترسی عادلانه به منابع آبی، تأثیر بر کیفیت زندگی و سلامت عمومی و همچنین نابرابری‌های اجتماعی است. در بسیاری از کشورها، دسترسی به آب شرب سالم و کافی همچنان یک چالش بزرگ است. این نابرابری‌ها می‌تواند منجر به بروز تنش‌های اجتماعی و نارضایتی عمومی شود. به همین دلیل، ایجاد سازوکارهای مناسب برای توزیع عادلانه آب و ارتقاء آگاهی عمومی در مورد اهمیت حفاظت از منابع آبی ضروری است.
 
?بعد حقوقی:
   قوانین و مقررات مربوط به حقوق آب، تعیین‌کننده نحوه اجازه بهره برداری و مدیریت منابع آبی هستند. این قوانین باید به گونه‌ای طراحی شوند که حقوق همه ذینفعان، از جمله کشاورزان، صنعتگران و شهروندان عادی را تأمین کند. همچنین، وجود نهادهای نظارتی مستقل برای اجرای این قوانین و حل و فصل اختلافات مربوط به حقوق آب امری حیاتی است. در بسیاری از کشورها، فقدان قوانین شفاف و کارآمد می‌تواند منجر به سوء استفاده و تضییع حقوق افراد شود و از این ظرفیت باید در برخورد با مصارف غیر مجاز آب استفاده نمود.  
 
?بعد سیاسی:  
   مدیریت منابع آبی همواره با چالش‌های سیاسی همراه بوده است. تصمیم‌گیری در مورد تخصیص آب معمولاً تحت تأثیر منافع سیاسی و لابی‌های مختلف قرار دارد. همچنین، تنش‌های بین‌المللی بر سر منابع آبی مشترک می‌تواند منجر به بروز بحران‌ها و درگیری‌ها شود. بنابراین، دیپلماسی آب و همکاری‌های بین‌المللی برای مدیریت منابع آبی مشترک ضروری است.البته این موضوع می تواند با نگاه منطقی به جای نگاه منطقه ای محقق شود.  
 
?بعد امنیتی:
   آب به عنوان یک منبع حیاتی نه تنها بر سلامت و رفاه جوامع تأثیر دارد بلکه می‌تواند به عنوان عاملی برای بروز بحران‌های امنیتی نیز عمل کند. کمبود آب ممکن است منجر به مهاجرت‌های اجباری، بروز تنش‌های اجتماعی و حتی جنگ‌ها شود. بنابراین، تأمین امنیت منابع آبی باید جزء اولویت‌های سیاست‌گذاران قرار گیرد. در موضوعات منابع آب باید همواره از تنش های اجتماعی دوری جسته تا مبادا مشکلات اجتماعی به امنیتی تبدیل شود.  
 
در مجموع:
    بازار آب یک مفهوم پیچیده است که نیازمند توجه به ابعاد مختلف اجتماعی، حقوقی، اقتصادی، سیاسی و امنیتی است. برای رسیدن به یک مدیریت پایدار و عادلانه منابع آبی، لازم است که تمامی ذینفعان، از دولت‌ها گرفته تا جوامع محلی، در فرآیند تصمیم‌گیری مشارکت داشته باشند. همچنین، آموزش و ارتقاء آگاهی عمومی در مورد اهمیت حفاظت از منابع آبی باید جزء برنامه‌های اساسی قرار گیرد. تنها با همکاری و تعامل بین‌المللی و مدیریت هوشمندانه به مقتضای علوم و فناوری های نوین  می‌توان آینده‌ای پایدار برای منابع آبی کشور فراهم نمود.  
 

ایرج حیدریان
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای گلستان