به طور کلی سیستم‌های هشدار سیل شامل مولفه های متعدد از جمله بررسی های هواشناسی ، ایستگاه های سنجش و شبکه پایدار انتقال دیتا ، مدل سازی هیدرولوژیکی و هیدرولیکی جریان سیلاب ، برنامه عملیات اضطراری و سامانه های اطلاع رسانی می باشد .
در استان گلستان ، سیستم هشدار سیل به صورت جامع که شامل کلیه مولفه های مذکور باشد ، طراحی و اجرا نشده بلکه تنها تعدادی ایستگاه اتوماتیک باران سنجی در شرق استان و محدوده بالادست سد گلستان ، نصب شده است که هدف از آن ، پایش مقادیر بارندگی در این منطقه می باشد.
در سیلاب اخیر ، پس از صدور اخطاریه جوی از طرف سازمان محترم هواشناسی در تاریخ 25/12/97 ، آمار و اطلاعات کلیه ایستگاه های باران سنجی اتوماتیک و ایستگاه های باران سنجی و آب سنجی غیر اتوماتیک ( قرائت توسط متصدیان محلی ) به صورت بهنگام در تمام ساعات شبانه روز مورد جمع آوری ، بررسی و پردازش قرار گرفت و اطلاع رسانی مقادیر بارش ، آبدهی رودخانه ها و پیش آگاهی در مورد وقوع سیل ، به صورت پیوسته به مدیران و مسئولان مربوطه انجام شده است .
لایروبی رودخانه ها
باتوجه به شرایط زمین شناسی،رژیم سیلابی و نیز شیب بسیار ملایم رودخانه های استان در بخش میانی و دشت ، رسوبگذاری در بازه های مختلف رودخانه های استان خصوصاً در بخش میانی و انتهایی اتفاق می افتد. به همین علت لایروبی مستمر رودخانه ها بویژه بازه های حساس براساس اعتبارات ابلاغی استانی و ملی انجام می گیرد . در طی 3 سال اخیر حدود295 کیلومتر از رودخانه های استان لایروبی شده اند. هرچند که لایروبی رودخانه ها در افزایش مقطع رودخانه و سرعت عبور جریان آب نقش مهمی دارد لکن آنچه در سیلاب اخیر استان می بایست مورد توجه قرارداد اینکه دبی اوج(پیک) سیلاب در شهر گنبد حدوداً 2 برابر ظرفیت آبگذری رودخانه و در شهر آق قلا با الحاق تمامی سرشاخه های مسیر به رودخانه گرگانرود، دبی اوج سیلاب بین 5 تا 6 برابر ظرفیت آبگذری رودخانه بوده است لذا صرفاٌ انجام عملیات لایروبی نمی توانست مانع وقوع سیلابهایی مشابه سیلاب اخیر شود. بنابراین ضرورت دارد بهمراه لایروبی مستمر رودخانه ها و اجرای پروژه های مدیریت سیلاب هرچه سریعتر سدهای در حال مطالعه و ساخت استان تکمیل و به بهره برداری برسند.
پیگیری درخصوص تسریع در احداث سدنرماب
سدنرماب به عنوان بزرگترین سداستان باهدف تامین کمبود آب شرب شهرهای شرق استان و روستاهای مرزی و نیز تامین آب صنعت و کشاورزی از سال 1390 در حال احداث می باشد. نظر به اهمیت طرح و ضرورت تسریع در اجرای آن با تلاشهای انجام شده بعنوان اولین طرح آبی کشور در قالب استفاده از تسهیلات بخش خصوصی داخلی و مشارکت دولت آغاز گردید .باتوجه به ابعاد طرح و پیشرفت فیزیکی بدنه سد حدود 76 درصد با پیگیری و مکاتبات انجام شده در سطوح مختلف تا ریاست محترم جمهوری ، سهم دولت در تامین اعتبار طرح افزایش یافت . لکن پاسخگوی نیاز مالی برای تسریع در تکمیل آن نبوده است لذا توجه ویژه به افزایش اعتبارات این طرح برای تسریع در تکمیل آن از اولویت های استان می باشد.
بهره برداری از این سد ضمن تأمین بخشی از کمبود نیاز آبی استان ، مدیریت سیلاب بالادست حوضه رودخانه های نرماب ، چهل چای و خرمالو بسیار مهم می باشد و حجم سیلابهای وارده به سد وشمگیر و شهر آق قلا را کاهش می دهد.
1- میزان بارش و استمرار آن
بارندگی در استان گلستان از شب 26/12/1397 شروع و تا صبح 2/1/1398 ادامه داشت. بارش تقریبا بطور همزمان در تمامی نقاط استان آغاز شد و مقدار آن از 130 میلیمتر در غرب استان (حوزه شهرستانهای بندرگز و کردکوی) تا 318 میلیمتر در شرق استان متغیر بوده است و در سرشاخه رودخانه های سدهای گلستان و وشمگیر بیشترین مقدار بارش اتفاق افتاده است. علیرغم طولانی بودن روزهای بارانی لکن بخش زیادی از این بارش در طول مدت 24 ساعت بوقوع پیوسته است. بطور کلی مقدار بارندگی در ایستگاههای متعلق به شرکت آب منطقه ای در مینودشت 290 میلیمتر ، گالیکش 245 میلیمتر ، تنگراه 257 میلیمتر ، رامیان 262 میلیمتر اندازه گیری و در ایستگاه توسکا چال متعلق به اداره کل هواشناسی استان در حوضه سد نرماب 318 میلیمتر اعلام شده است.
از آنجاکه تمرکز بارش در مناطق کوهستانی و دامنه ای بوده و نیز در تمامی گستره استان تقریبا بطور همزمان بارش داشتیم لذا حجم زیادی از سیلاب در تمامی رودخانه های استان بطور همزمان جاری و با توجه به قرارگیری شهر آق قلا در پایاب تمامی رودخانه های تولید کننده آب رودخانه گرگانرود بناچار تمام سیلابهای مذکور می بایست از شهر آق قللا عبور نماید که حجم سیلاب تولیدی بین 5 تا 6 برابر ظرفیت عبور آب رودخانه در محل شهر آق قلا می باشد و با ادامه مسیر رودخانه از شهر آق قلا بطرف غرب تا دریا بدلیل کاهش شیب زمین ، از ظرفیت آبگذری رودخانه نیز کاسته می شود.
2- وضعیت و شرایط حجم مخازن سدها در مسیر رودخانه گرگانرود
بر روی رودخانه گرگانرود از شرق بطرف غرب رودخانه تعداد سه سد مخزنی در حال بهره برداری شامل سدبوستان (سال 1384) با حجم مخزن 33 میلیون متر مکعب ، سدگلستان (سال 1380) با حجم مخزن 48 میلیون متر مکعب و سد وشمگیر ( سال 1349) با حجم مخزن 37 میلیون مترمکعب وجود دارد که مجموع حجم مخازن این سدها 118 میلیون متر مکعب می باشد.
دراثر بارش اخیر در حوضه گرگانرود بر اساس اندازه گیری های انجام شده از 27 اسفند 1397 لغایت 5 فروردین 1398 ، حدود 264 میلیون مترمکعب حجم آب تولیدی می باشد که در قالب جریان سیلاب در تمامی رودخانه های حوضه گرگانرود بطور همزمان جریان یافته است و براساس محاسبات ، حجم فوق بیش از 300 میلیون مترمکعب برآورد می شود و بعبارتی میزان حجم سیلاب بارش اخیر 2.5 برابر حجم کل مخازن سدهای مسیر رودخانه گرگانرود می باشد.
