ابلاغ سیاستهای چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران از سوی مقام معظم رهبری در سال 84 ، بدون تردید فصل نوینی در تاریخ این مرز و بوم و آغاز حرکت جدی بر مدار چشم اندازی بود که نقشه راه کشور در 20 ساله آینده مشخص کرد .
تاکیدات همیشگی معظم له در زمینه اهمیت این سند راهبردی در توسعه کشور و لزوم توجه همه به سیاست های تبیین شده در چشم انداز ایران 1404 ، حجت را بر همه ما تمام کرده و تکلیفی مهم را بر دوش مدیران نهاده که باید در جهت اجرای ان گام برداریم .
نگاهی به فرمایشات رهبر فرزانه انقلاب درباره چشم انداز می تواند چراغ راهی برای همه ما باشد که در این مجال به بخشهایی از آن اشاره می شود :
" در این سند ، یک سند کارشناسی شده است ، هرکس از کارشناسان اقتصادی بخشهای مختلف راجع به این سند اظهار نظر کرده ، ستایش امیز اظهار نظر کرده و در خارج هم ما بازتابهایش را در مذاکرات سیاسی ، در اسناد سیاسی و در انطباع های سیاسی در ذهن مخاطبان یافته ایم . "
دیدار با روسای دانشگاهها – 17/10/1383
" چشم انداز 20 ساله ابلاغ شده به مسئولان سیاستگزاری و برنامه ریزی ، یک امر عملی و منطقی و قابل تحقق است . نباید تصور شود کلماتی که در چشم انداز 20 ساله پشت سرهم قرار گرفته اند ، صرفا یک آرزو است و بدون محاسبه عملی است . به فضل پروردگار ، ملت ایران و کشور عزیز ما می تواند در طول 20 سال به این آینده برسد . این یک آینده مطلوب و یک گام بلند در راه رسیدن به آرمانهای والای اسلامی است که در آن پیشرفت مادی ، اقتصادی ، فرهنگی ، تعالی معنوی و اخلاقی و هویت اسلامی وجود دارد . "
خطبه های نماز جمعه تهرا ن – 23/8/1382
همچنین ایشان در سابر بیانات خویش دست یابی به اهداف چشم انداز را نیازمند مجاهدت و تلاش وافر همگان دانستند و افق کار در کشور را با توجه به وجود زیرساخت ها و آماده بودن زیر بناها را مطلوب و امید بخش عنوان کردند .
بنابراین مدیران بخشهای مختلف کشور باید با مراجعه به این سند راهبردی مسیر حرکت خویش را با آن تنظیم کنند . از اینرو صنعت آب گلستان نیز با تکیه بر سیاستهای کلی نظام در بخش آب در مسیر توسعه و تعالی حرکت می نماید .
با توجه به جایگاه محوری آب در توسعه کشور ، مقام معظم رهبری در تدوین برنامه های بلند مدت ، سیاستهای کلی را ابلاغ فرمودند که این سیاستها در بخش آب در پنج محور تنظیم شده است .
1- ایجاد نظام جامع مدیریت در چرخه آب براساس اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمینی .
2- ارتقای بهره وری و توجه به ارزش اقتصادی ، امنیتی ، سیاسی آب در استحصال ، عرضه و نگهداری و مصرف آب .
3- افزایش میزان استحصال آب و به حداقل رساندن ضایعات طبیعی و غیرطبیعی از هر طریق ممکن .
4- تدوین برنامه جامع در اجرای طرحهای سد و شبکه آبیاری ، حفظ کیفیت ، مقابله با خشکسالی و پیشگیری از سیل ، بازچرخانی آب ، استفاده از آبهای غیرمتعارف ارتقای دانش و فنون تقویت نقش مردم در استحصال و بهره برداری .
5- مهار آبهایی که از کشور خارج می شوند و اولویت استفاده از منابع آبهای مشترک
معظم له در تهیه برنامه چهارم توسعه نیز هنگام تهیه این برنامه ، مجددا سیاستهای کلی را در چند محور که یا مستقیم به آب مربوط می شود و یا محورهایی که فعالیتهای بخش آب بر آن تاثیرگذار میباشد ابلاغ فرمودند . مقام معظم رهبری ، در بحث آمایش سرزمین ، رفع محرومیت ها به ویژه در مناطق روستایی تاکید کردند که این بحث یعنی محرومیت زدایی از روستاها با تامین زیرساخت ها به ویژه تامین آب امکان پذیر میباشد .
در بحث اقتصادی این ابلاغیه ایجاد سازکار مناسب برای رشد بهره وری عوامل تولید نظیر (انرژی ، سرمایه ، نیروی کار ، آب و خاک و ... ) را تصریح فرمودند .
در حوزه تامین امنیت نیز ابلاغیه رهبر فرزانه انقلاب بر تامین امنیت غذایی کشور با تاکید بر منابع داخلی و خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی اشاره هوشمندانه دارد که نقش آب در این بخش پر رنگ و واضح است .
همچنین ایشان با تاکید بر توسعه روستاها مرقوم فرمودند که " ارتقاء سطح درآمد و زندگی روستائیان و کشاورزان و رفع فقر با تقویت زیرساختهای مناسب تولید مسیر می شود . "
با این اوصاف بخش آب استان گلستان با عنایت به مزیت نسبی بخش کشاورزی در توسعه و رونق استان و به منظور به فعلیت رساندن قابلیت ها و استعدادهای استان با استناد به اسناد بالادستی ذیل استراتژی آتی این بخش را تدوین کرده است .
1- سیاستهای کلی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری
2- راهبردهای توسعه بلند مدت بخش آب کشور
3- نظریه پایه توسعه استان
4- قانون برنامه های توسعه
که استراتژی های تدوین شده در توسعه آتی بخش آب در قالب برنامه 5 ساله و سالانه به اجرا گذاشته شده است .
استراتژی های تدوین شده بخش آب کشور در برنامه توسعه 5 ساله
1- توسعه بهره برداری از منابع آب داخل استان با احداث سدهای بزرگ از 13 سد در وضع موجود به 22 سد در 20 سال آتی
2- افزایش بهره برداری از منابع آب با توسعه شبکه های آبیاری از 34 هزار هکتار به بیش از 100 هزار هکتار
3- با توجه به مدیریت جامع آب در برنامه های توسعه و تاکید بر کنترل سیلابها ، مقابله با خشکسالی و تامین 28000 هکتاری مطالعه و احرای زهکشی و بهبود شرایط خاک با نیازهای مختلف .
4- حفاظت و بهره برداری از منابع آب و تاسیسات آبی
5- متوازن ساختن عرضه و تقاضای آب از حوضه های همجوار
نگاهی گذرا به جایگاه ویژه بخش کشاورزی استان درک مفاهیم استراتژی های تدوین شده را سهل تر نماید . تردیدی نیست که گلستان با مزیت های نسبی در بخش کشاورزی و وجود ظرفیت های فوق العاده نقش اساسی را در توسعه کشاورزی و امنیت غذایی کشور به عهده داشته و دارد . با عنایت به اینکه کشاورزی محور توسعه این استان می باشد ، چالش عمده در به فعلیت رساندن این ظرفیت مهم و حیاتی ، محدودیت منابع آب است .
استان گلستان 3/1 درصدر از خاک ایران را شامل می شود که 87/1 درصد از منابع آبی کشور را داراست ؛ این استان 4/2 درصد از جمعیت کشور را تشکیل داده که 4/4 درصد از اراضی تحت کشت را داراست .
این استان در تولید سویا ، کلزا و خاویار رتبه اول کشور ، در پنبه دوم و در توتون و برنج سوم و همچنین در تولید محصول استراتژیک گندم و نیز ماهی گرمابی رتبه چهارم را داراست .
نیک می دانیم رفع محدودیت های مرتبط با منابع آب مستلزم تقویت اعتبار طرحهای اجرایی و شروع طرحهای مطالعه شده است .
صنعت آب گلستان برای اجرایی شدن سیاستهای ابلاغی رهبر معظم انقلاب ، اقدامات اساسی و موثری را بنیان نهاده و اجرایی کرده که ایجاد نظام مدیریت جامع در کل چرخه آب بر اساس توسعه پایدار و آمایش سرزمین از اهم آن می باشد .
در این خصوص باید اذعان داشت که با توجه به اتفاقات گذشته در خصوص حوضه های آبریز کشور و ضرورت حفظ یکپارچگی از نظر مدیریت منابع و مصارف متناسب با توان هر حوضه اجتناب ناپذیر و ضروری است .
چند برنامه در سطح کلان در کشور در دست پیگیری بوده که تجدید ساختار مدیریت بخش آب ، تشکیل مدیریت حوضه های آبریز ، مدیریت تخصیص و نظام مند کردن تخصیص حوضه های آبریز و مطالعه و بروز رسانی طرحهای جامع آب از آن جمله می باشند .
در استان گلستان نیز بخش آب به جهت تدوین برنامه متناسب با ظرفیت زیر حوضه های آن با هماهنگی دستگاهها چند برنامه را مطالعه و به اجرا گذاشته است موارد عمده آن عبارتند از :
1) مطالعه یکپارچه مدیریت سیل استان با هماهنگی دستگاههای مرتبط و استانهای همجوار یکی از این برنامه ها می باشد .
2) جامع نگری در مطالعه و اجرای طرحهای تامین آب شرب شهرها ، روستاها و صنایع با تشکیل کمیته های راهبردی و استقرار مدیریت نظام مند تخصیص حوضه های استان با توجه به منابع و مصارف و شرایط بالادستی و پایین دستی و نیازهای زیست محیطی از دیگر این برنامه ها است .
3) پیگیری تسریع در مطالعه کانال سراسری یا همان سامانه انتقال آب با هدف متعادل سازی منابع و مصارف انتقال آب مازاد که به صورت جامع کلیه نیازها و مصارف را پوشش دهد در راستای راهبرد بلندمدت توسعه انتقال آب بین حوضه ای در دست اقدام میباشد .
4) مطالعه و اجرای حدود 280 هزار هکتار اراضی زهدار استان نیز از برنامه های مهمی بوده که در این چارچوب در حال اجرا است . این پروژه با هدف بهبود شرایط خاک به شکل جامعتری در حال پیگیری است .
5) هماهنگی با حوضه های آبخیز و بخش های در حال مطالعه و اجرای سدها از جمله بهره برداران نیز از دیگر برنامه هاست که با اجرای این طرحها و برنامه ها رویکرد نظام مندی در طراحی و اجرای پروژه ها در حوضه های آبریز پیگیری می شود .
6) افزایش میزان استحصال و تامین و تنظیم منابع آب از طریق سدها با لحاظ کلیه جوانب فنی ، اقتصادی ، زیست محیطی از دیگر اقداماتی است که در چارچوب سیاستهای ابلاغی و برنامه ها اجرایی شده است . اکنون 13 سد کوچک و بزرگ شامل سدهای وشمگیر ، بوستان ، گلستان ، آلاگل ، نومل ، دانشمند ، ایمر 1 و 2 ، کرند ، اینچه برون ، دستغیب ، چمران و آلماگل با ظرفیت 380 میلیون مترمکعب پتانسیل در دست بهره برداری می باشند .
البته در کنار این سدها ، ظرفیت های کوچک تامین آب استان شامل آب بندانها و استخرهای تامین و تنظیم آب سطحی ، بندهای انحرافی ، انهار سنتی و پمپاژ ها نیز حدود 420 میلیون مترمکعب را استحصال می نمایند که میزان بهره برداری از یک میلیارد و 235 میلیون مترمکعب آب استان حدود 65% می باشد .
ظرفیت باقیمانده منابع آب استان با توجه به طرحهای در دست اجرا (3 سد) و در حال مطالعه (5 سد) افق کنترل آبهای سطحی را حداکثر تا دو برنامه توسعه آتی کشور ( برنامه پنجم و ششم ) نوید می دهد .
تردیدی نیست که در صورت تامین منابع مالی مورد نیاز ، امکان اجرایی سریعتر نیز میسر می باشد که این مساله تضمین لازم در جهت تامین آب شرب ، صنعت و حقابه ها و بهره برداران را فراهم می کند .
مهار آبهای مرزی که از کشور خارج می شود نیز از دیگر برنامه های مهم است که در این حوزه اجرایی شده است . به همین منظور جهت حفظ حقابه های کشور و کنترل آبهای مرزی برنامه های متناسب با رژیم رودخانه و رعایت پروتکل های مرزی در طی برنامه چهارم توسعه و سنوات قبل از برنامه اجرا شده است .
علاوه بر این برنامه هایی نیز در چارچوب طرح مدیریت جامع حوضه خزر در زیرحوضه اترک در دست مطالعه و پیگیری می باشد که به تدریج اجرایی خواهد شد .
* برنامه حفاظت کمی و کیفی از آبهای زیرزمینی و سطحی :
از دیگر برنامه های مهم و راهبردی که در چارچوب سیاستهای کلان کشور اجرایی شده و تاثیرات و دستاوردهای مهمی داشته برنامه حفاظت کمی و کیفی از منابع آبهای زیرزمینی و سطحی است که در چند بخش اجرا شده که مهمترین آن عبارتند از :
1- اجرای طرحهای تغذیه مصنوعی با هدف جبران اضافه برداشتها از منابع آب زیرزمینی (هر برنامه حدود mcm15 هدف گذاری شده است . )
2- تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی با هدف جلوگیری از کاهش ذخیره مخازن آبهای زیرزمینی ، این برنامه از چند طریق اجرا شده است که عبارتند از :
- انسداد چاههای غیرمجاز به میزان mcm 75
- جلوگیری از اضافه برداشت
- کنترل مجوزهای صادره
- نصب کنتورهای هوشمند (حدود 3 هزار حلقه برقی شده است )
- شناسنامه دار کردن همه مصارف
- ممنوعیت مناطق در معرض خطر
3- اصلاح ساختار مصرف با افزایش بهره برداری از آب سطحی و تغییر حدود 90 درصد کشاورزی به حدود 85 در صد در افق 20 سال آینده
4- تکمیل و ارتقای سیستم های پایش آبهای سطحی و زیرزمینی با تکمیل شبکه سنجش
5- هماهنگی و همکاری تنگاتنگ با دستگاههای مکمل به ویژه محیط زیست ، سیستم های انتظامی ، سیاسی و قضایی
پتانسیل آبهای زیرزمینی بالغ بر یک میلیارد و 250 میلیون متر مکعب می باشد . میزان مصرف این پتانسیل یک میلیارد و 177 میلیون مترمکعب می باشد که حدود 94 درصد آنرا تشکیل می دهد .
از این میزان مصرف حدود 145 میلیون مترمکعب در بخش شرب ، 35 میلیون مترمکعب در بخش صنعت و 995 میلیون مترمکعب نیز در بخش کشاورزی به مصرف می رسد .
آبهای زیرزمینی به بهره برداری رسیده استان از طریق 25 هزار حلقه چاه عمیق و سطحی و 360 رشته قنات استحصال می شود که حدود 200 هزار هکتار از اراضی استان سطح زیر کشت از طریق منابع آب زیرزمینی مشروب می شوند .
* ارتقاء بهره وری و توجه به ارزشهای اقتصادی و امنیتی آب
- تلاش بر تخصیص آب به کالاهای با ارزش افزوده بالاتر و اولویت تخصیص به شرب ، صنعت و خدمات
- تغییر شیوه ها و نگرش ها در مطالعه و اجرای پروژه های توزیع و انتقال (مطالعه یکپارچه منابع و مصارف در بخش کشاورزی)
- بهینه سازی شیوه های انتقال در شبکه های سنتی با اجراء کانالها و لوله گذاری جهت کاهش هدر رفت
- اولویت تخصیص در بخش کشاورزی به شیوه های مدرن آبیاری
- بحث کلان جهت واقعی کردن تعرفه ها با اجرای طرح تحول و هدفمند کردن یارانه ها
* تهیه برنامه مقابله با سیل و خشکسالی
جهت مقابله با سیل و خشکسالی با توجه به تجربه این دو پدیده متناقض در استان بطور همزمان اقداماتی که اجرا شده و یا در دست مطالعه و اجرا می باشد که شامل چند محور می باشد :
1- اجرا طرحهای سدسازی و تسریع در مطالعه و اجرا آنها و تامین اهداف کنترل سیل در مطالعه و اجراء
2- اجرای طرحهای کوچک تامین آب (آب بندانها ، پمپاژها ، کانال های انتقال ، بندهای انحرافی ) هر برنامه حدود mcm 50
3- مطالعه و اجرای طرحهای آبرسانی روستایی و شهری که از حدود mcm140 تامین آب شرب در افق 1410 به حدود mcm 250 برسد
برنامه های تهیه شده در مدیریت بحران ها چند منظوره هستند ( که هم سیل را مدیریت می کنند و هم از اثرات خشکسالی را می کاهند ) که عمده اهداف آنها :
استحصال آبهای سطحی
کنترل سیلابها
جایگزینی با آبهای زیرزمینی و تغذیه سفره ها
تامین آب شرب ، صنعت و کشاورزی
تبدیل تهدیدها به فرصتها
کاهش محرومیتها با افزایش سطح کشت و رونق اقتصادی
تامین نیازهای زیست محیطی پایاب سدها و تاسیسات آبی
توسعه آبزی پروری و استفاده چند منظوره از سازه های آبی
4) طرح جامع مدیریت سیل استان با مشارکت دستگاههای استان تهیه شده است . این طرح با اهدافی نظیر : حفاظت جان انسانها ، حفاظت آب و خاک ، حفاظت تاسیسات زیربنایی و ارتباطی ، مدیریت غیرسازه ای که در افق 1400 تهیه شده است .
مولفه های طرح جامع سیل :
1- مدیریت حوضه و عرصه ها در 7/1 میلیون هکتار (مطالعه و اجرا)
2- مدیریت فیزیکی کنترل سیل با :
1-2- احداث سدها (7 سد)
2-2- مهندسی رودخانه ها km 1400
3- مدیریت غیرسازه ای سیل با مولفه های :
1-3- پیش بینی و هشدار
2-3- توسعه ایستگاهها و ارتقاء آنها
3-3- تعیین حد حریم و بستر و پهنه بندی سیلابها که 700 کیلومتر انجام شده و حدود 1000 کیلومتر باید انجام شود .
4-3- گسترش بیمه سیل
5-3- آموزش و اطلاع رسانی
در عین حال باید اذعان داشت که برنامه های تدوین شده جهت تحقق سیاستها و راهبردهای کلان توسعه منابع آب مستلزم فراهم نمودن شرایط ذیل می باشد :
1- تامین منابع مالی در طی سالهای برنامه چهارم و پنجم توسعه
2- تنوع بخشی به منابع مالی با اخذ تسهیلات ، وام ها ، فاینانس ، مشارکت منابع عمومی با فراهم نمودن بسترها و رفع محدودیتها در فرایندهای اجرایی آنها
3- عزم جدی و اولویت گذاری به بخش زیربنایی آب از سوی همه مدیران در کلیه سطوح و رفع چالشها و مشکلات فرا روی آن
4- مسئولیت پذیری ، جهت گیری های مناسب ، یکپارچگی در عمل و استفاده بهینه از ظرفیتها و منابع و همراهی و همکاری موثر همه سطوح استانی و کشوری
انشاء ا... با درک مناسب از ظرفیتهای استان که می تواند انبار و سیلوی کشور در تامین امنیت غذایی باشد ، شاهد تسریع در ایجاد زیرساختها و توسعه استان و بهبود شاخص های اقتصادی را شاهد باشیم .
نادعلی حاجیلری - رئیس هیئت مدیره و مدیرعامل